De achtergrond van stress

Door het coronavirus en het isolement dat daarmee samengaat staan onze sociale contacten op een lager pitje. Dat heeft gevolgen voor de sociale steun die we ervaren. Er gaat heel veel goed maar lang niet voor iedereen. Wat betekent dit voor het ervaren en beheersen van stress? Waar komt stress vandaan en hoe zit dat in de huidige situatie?

 

Stress is een verzamelterm voor processen in ons lichaam en in ons hoofd. Deze treden op wanneer we bedreigd worden of ons onzeker voelen. Zoals wanneer we voor opgaven staan die we moeilijk kunnen volbrengen. Ook wanneer we in onze autonomie worden aangetast of moeite hebben om onze doelen te realiseren ervaren we stress.

 

Stress treedt in het bijzonder op als mensen te maken hebben met een hoge belasting maar daar niet goed op zijn voorbereid of toegerust. Wie veel middelen of sociale vaardigheden heeft om in een nieuwe situatie snel en effectief te handelen, zal minder stress ervaren. Maar wie die middelen niet ter beschikking heeft, zal zich meer belast weten.

 

Het maakt ook uit of jij zelf vindt dat je iets goed of misschien wel perfect moet doen, of dat je er vrede mee hebt dat het tijdelijk minder goed gaat. Verwachtingen over je eigen functioneren en die van anderen voorspellen meer of minder stress.

Hoe reageren we op stress?

Je voelt je gespannen, angstig of onrustig. Je spieren spannen zich aan, zoals in je buik, je schouders, je voorhoofd of in je handen. Het kan goed zijn dat je meer gaat zweten of onrustig slaapt. Het kan ook gepaard gaan met darmklachten (zoals diarree). En we zien vaak dat mensen meer fastfood eten, minder bewegen en meer dan gemiddeld gebruik maken van middelen als alcohol, drugs of tabak. We gebruiken die middelen in de hoop dat de stress minder wordt, maar het werkt averechts. We zien ook dat stress een negatief effect heeft op het nemen van beslissingen; ze ervaren minder de rust om goed na te denken. Het risico bestaat dan dat ze dingen doen waar we later spijt van krijgen.

 

Juist in deze tijd hebben veel mensen op gezette tijden ook behoefte aan fysieke en emotionele afstand van elkaar. De hele dag op elkaars lip zitten houden weinig mensen lang vol. We zien dat het huiselijk geweld over de hele wereld  toeneemt. Gezinnen, of anders samengestelde groepen, moeten het nu zien te redden in isolement, vaak in woningen die daar onvoldoende geschikt voor zijn. Het brengt spanningen voort in de onderlinge relaties.

 

Is stress altijd negatief?

Stress is een mechanisme dat alle dieren en dus ook mensen hebben om met gevaar om te gaan, om te vluchten of zo nodig te vechten. Stress stelt het lichaam in staat om het belangrijkste te doen wat in een gevaarlijke situatie telt: proberen te overleven. Het lichaam reageert zo op stress dat lichaamssystemen die niet direct nodig zijn om te vechten of te vluchten tijdelijk op een lager pitje staan. Dat geldt ook voor het immuunsysteem dat we nu zo hard nodig om met het virus om te gaan.

 

Een bepaalde mate van stress helpt ons om optimaal te presteren of te leren. Maar acute stress die we als bedreigend ervaren, en zeker ook aanhoudende stress, werkt in het algemeen averechts.

 

Wat kun je doen?

In een acute situatie, zoals gedurende deze crisis, kun je natuurlijk niet snel een hele reeks vaardigheden oefenen waar je normaal gesproken jaren voor nodig hebt. Je moet roeien met de riemen die je hebt.

 

Maar ook nu zijn er genoeg mogelijkheden om je stress te verminderen. Er zijn allerlei ontspanningsoefeningen mogelijk waar je op internet instructies voor kunt vinden. Ook meditatie of yoga helpt goed om jezelf tot rust te brengen. Het draagt er ook toe bij dat je loskomt van telkens terugkerende gedachten die je niet echt verder helpen. Verder is goed eten, zoveel mogelijk bewegen (dat kan ook in een isolement) en proberen je slaap op peil te houden effectief om je stressniveau te beperken. En het omgekeerde geldt ook: slecht eten, weinig bewegen, of je nachtrust opofferen aan bijvoorbeeld het internet vergroot juist weer je stressniveau.

 

Je kunt proberen je gedachtenpatronen te beïnvloeden wanneer die je in de weg zitten. We ervaren vaak automatische verbindingen tussen onze gedachten, emoties of gevoelens en ons gedrag. Die verbindingen kun je beïnvloeden. Als je voortdurend denkt dat je iets niet kunt, kun je erover nadenken of dat wel zo vanzelfsprekend is. Een gedachte is niet het zelfde als de werkelijkheid. Het is jóuw interpretatie daarvan. Er zijn ook andere gedachten over de werkelijkheid mogelijk. Als je jezelf de ruimte geeft om met een zekere afstand naar jezelf en naar je gedachten te kijken, merk je al snel dat er alternatieven mogelijk zijn die je verder helpen. Probeer op een vriendelijke manier met en over jezelf in gesprek te gaan. Lever geen strijd tegen je gedachten of gevoelens.

Stress in deze tijd

Er zijn mensen die zich nu meer gestrest voelen doordat we thuis moeten werken of studeren. We zijn aan huis gekluisterd. Maar bedenk je dat heel veel mensen voorheen ook al thuis werkten. Voor de meesten was het een proces van gewenning. Nu is dat natuurlijk wel erg lastig omdat het thuiswerken niet je eigen keuze is.

 

Wie aan huis gebonden is, en anders ook geen werk zou hebben gehad, ervaart het gedwongen thuis zijn niet als vrij zijn. De situatie voor hen is zorgelijk maar nu kun je daar niet zoveel aan veranderen. Het belangrijkste wat je wel kunt doen, is toch te proberen je ervaren stress te verminderen. Dat vergroot je kans om in de tussentijd een goed plan te maken voor wat je, als deze crisis voorbij is, het beste kunt doen.

Voorbereiden voor later

Alle plotselinge overgangen zijn heftig, vooral als het gedwongen is. Het voordeel is nu wel dat velen in het zelfde schuitje zitten. Dat geeft veel kans voor herkenning en mogelijkheden om van elkaar te leren. De meeste jonge mensen maken nu voor het eerst van hun leven zo’n dramatische gebeurtenis mee. Dat vergt aanpassing. En het geeft een gevoel van onrust als je nergens aan toe komt, en ook nergens heen kunt gaan.

 

We gaan er allemaal wel van uit dat deze toestand tijdelijk is. In de tussentijd is het het beste om tijdens het gedwongen thuis zitten te zoeken naar een nieuw ritme, nieuwe doelen te stellen en te proberen zowel mentaal als fysiek fit te blijven. En dat doe je vooral door actief te zijn en zo mogelijk (digitaal) samen.